Przeczytaj i raz na zawsze dowiedz się, jak czytać nuty na keyboard i inne instrumenty klawiszowe.
Co zrobić, żeby piękna melodia nie uciekła w zapomnienie? Wystarczy ją zapisać! Właśnie dlatego stworzono zestaw symboli, dzięki którym możemy muzykę przelać na papier. Pokażemy Ci, jak taki zapis odczytać!
Po co uczyć się nut? Granie z nut znacznie przyspiesza proces uczenia się nowej piosenki. Na początku wymaga nieco pracy, lecz później każdy nowy utwór jest coraz łatwiejszy do opanowania. Umiejętność czytania zapisu nutowego pozwala też łatwo dołączyć się do muzykowania z innymi – wystarczy jedno spojrzenie na nuty i jesteście gotowi do wspólnego grania!
Za chwilę przedstawimy Ci podstawowe zagadnienia związane z nauką czytania nut. Na początku mogą wydawać się skomplikowane – to absolutnie normalne i nie należy się tym przejmować. Trzeba trochę czasu, by móc swobodnie posługiwać się muzycznym językiem – jednak pierwsze melodie zaczniesz grać już niedługo!
Zaczynamy!
Co zawiera ten artykuł?
Artykuł ten uczy najważniejszych zagadnień zapisu nutowego. Jest stworzona w szczególności dla osób chcących nauczyć się grać na instrumentach klawiszowych (keyboard, pianino, fortepian, syntezator, organy… ). Jednak główne zasady czytania nut są niezmienne i przydadzą się także przy innych instrumentach czy śpiewie.
Artykuł powstał na podstawie naszej książki: Jak grać z nut.
Po przeczytaniu tego artykułu poznasz najważniejsze zasady czytania nut. Zachęcamy jednak również do skorzystania z naszej książki, gdzie poruszyliśmy jeszcze więcej zagadnień oraz wytłumaczyliśmy je jeszcze dokładniej i dodaliśmy sporo ilustracji i rysunków 🙂
Artykuł ten łączy się z serią książek “Proste nuty”, w której możesz znaleźć setki specjalnie dostosowanych nut dla początkujących. Nuty te będą idealne do wdrożenia wiedzy z tego artykułu w praktyce. Wszystkie książki z serii “Proste nuty” znajdziesz w zakładce: Nasze produkty.
CZĘŚĆ 1: POZNAJEMY KLAWIATURĘ
Podstawowe informacje
Gdy spojrzysz na klawiaturę natychmiast zobaczysz, że klawisze na niej tworzą pewnego rodzaju schemat. Występują na niej grupy czarnych klawiszy – po dwa, oraz po trzy klawisze – będą one naszym punktem orientacyjnym.
Zaczniemy od znalezienia głównego klawisza na klawiaturze, to tzw. “Środkowe C”. Jest to klawisz oznaczany literą “C”.
Aby go znaleźć, musisz usiąść przy instrumencie tak, by być na jego środku.
Następnie wystarczy, że znajdziesz przed sobą grupę dwóch czarnych klawiszy.
Poszukiwane “C” będzie pierwszym klawiszem po lewej stronie tych dwóch czarnych klawiszy.
Gdy znalazłeś już dźwięk “C”, to z łatwością możesz odszukać pozostałe dźwięki, będą to po kolei: C, D, E, F, G, A, H, C
Taki zbiór zawierający 8 dźwięków, nazywamy oktawą. Zauważ, że C jest zarówno pierwszym jak i ostatnim dźwiękiem oktawy.
Jak pewnie już widzisz, nasza klawiatura składa się z kilku oktaw, a w każdej z nich, powtarzane są te same dźwięki, czyli: C, D, E, F, G, A, H, C. Kolejność ta jest bardzo ważna, więc postaraj się ją zapamiętać.
Zapis C, D, E, F, G, A, H, C pochodzi z notacji niemieckiej, która jest używana również w kilku krajach sąsiadujących z Niemcami, w tym w Polsce. W innych krajach, najczęściej używana jest notacja angielska w której dźwięk H zapisywany jest literą B.
Czarne klawisze
Oprócz białych klawiszy na klawiaturze znajdziesz także czarne klawisze. Możemy oznaczyć je na dwa sposoby.
- Od białego klawisza, który jest po lewej stronie czarnego klawisza.
Na przykład gdy po lewej stronie czarnego klawisza jest klawisz C, to czarny klawisz nazywamy C# (lub Cis).
Czarny klawisz, leżący po prawej stronie klawisza “D”, oznaczamy jako D# lub Dis
Po prawej stronie klawisza E, nie znajduje się żaden czarny klawisz.
Kolejny czarny klawisz leży po prawej stronie klawisza F i klawisz ten oznaczamy F# lub Fis Następne są analogicznie – G# (Gis) oraz A# (Ais).
Jeśli jesteś także ciekawy drugiego sposobu, to znajdziesz go w naszej książce jak grać z nut
Sposób na najszybsze znajdowanie klawiszy.
Jak możesz zauważyć, jeśli chcesz doliczyć do dźwięku “H” od dźwięku “C” musisz przejść przez prawie całą oktawę – co zajmuje bardzo dużo czasu. Żeby grać płynnie, musisz nauczyć się szybko znajdować klawisze.
Właśnie dlatego należy zapamiętać jeszcze jeden klawisz, który będzie Twoim drugim punktem odniesienia na klawiaturze – jest to klawisz F. Zapamiętaj, że leży on po lewej stronie grupy trzech czarnych klawiszy.
Teraz od razu (bez odliczania) wiesz gdzie na klawiaturze jest dźwięk C (po lewej stronie grupy dwóch czarnych klawiszy) oraz dźwięk F (po lewej stronie grupy trzech czarnych klawiszy).
Układ ten powtarza się w każdej z pozostałych oktaw. By szybko znaleźć każdy dźwięk, odliczasz od tego dźwięku, który jest najbliżej.
Wystarczy że zapamiętasz, że po prawej stronie klawisza “C” są klawisze “D” oraz “E”…
…a po prawej stronie klawisza “F” są klawisze “G”, “A” oraz “H”.
Gdy będziesz potrzebował znaleźć dźwięk “H” to wystarczy że odliczysz od dźwięku “F” – “F”, “G”, “A”, “H”. Dojdziesz do niego znacznie szybciej, niż odliczając od dźwięku “C”.
CZĘŚĆ 2: CZYTAMY NUTY
Zakładamy że kiedykolwiek w Twoim życiu zdarzyło Ci się choć raz widzieć jakieś nuty. Pewnie wiesz jak wyglądają – mamy na myśli 5 kresek, czyli pięciolinie na której narysowane są znaki i nuty – brzmi znajomo, prawda? Teraz opiszemy Ci wszystkie najważniejsze elementy.
Nuta
Nuta to znak graficzny dźwięku. Informuje nas ona o dwóch rzeczach – długości trwania dźwięku oraz o jego wysokości. Nuty zagrane jedna po drugiej tworzą muzykę.
Pięciolinia
Pięciolinia, jak sama nazwa wskazuje składa się z pięciu linii. Nuty mogą być zapisywane zarówno na liniach, jak i między nimi. Z tego na której linii (lub między którymi liniami) jest napisana nuta wynika który klawisz nacisnąć. Nuty gramy po kolei od lewej do prawej.
Klucz wiolinowy
Na początku nut znajdziesz zawsze także klucz. Najpopularniejszy klucz to klucz wiolinowy. W naszej serii książek “Proste nuty” używamy tylko klucza wiolinowego, dzięki czemu na początku nie musisz zaprzątać sobie głowy innymi kluczami. Określa on, gdzie w nutach znajduje się nuta G. (na drugiej linii od dołu).
Położenie nut w głównej (środkowej) oktawie
Im wyższy dźwięk – tym wyżej jest na pięciolinii. Im niższy – tym niżej.
“Środkowe C” jest najłatwiejsze do zapamiętania – zapisujemy je na dołożonej pod pięciolinią kresce.
Dźwięk D zapisujemy pod pierwszą linią
Dźwięk E zapisujemy na pierwszej linii.
Dźwięk F zapisujemy między pierwszą a drugą linią.
Dźwięk G zapisujemy na drugiej linii.
Dźwięk A zapisujemy między drugą a trzecią linią
Dźwięk H zapisujemy na trzeciej linii.
Kolejne C zapisujemy między trzecią a czwartą linią.
Odczytywanie wysokości dźwięków nie jest trudne. Wystarczy pamiętać, że każda nuta odpowiada jednej literze, czyli także jednemu z klawiszy.
Jeśli na pięciolinii jedna nuta jest dokładnie nad drugą – gramy je jednocześnie.
Położenie nut w innych oktawach
Położenie nut w kolejnych oktawach przebiega na tej samej zasadzie co w głównej oktawie
Po głównej oktawie która kończy się dźwiękiem C (między trzecią a czwartą linią) zapisujemy po prostu kolejne dźwięki. Na czwartej linii będzie do dźwięk D, między czwartą a piątą dźwięk E itd.
Gdy zabraknie nam linii na pięciolinii – dorysowujemy je nad lub pod pięciolinią – dzięki temu możemy zapisać zarówno bardzo niskie jak i bardzo wysokie dźwięki.
Czarne klawisze w nutach
Jak zapisać w nutach dźwięki grane przez czarne klawisze? Z pomocą przychodzą nam tak zwane znaki chromatyczne – krzyżyki i bemole. Wytłumaczyliśmy Ci już ich działanie w dziale “Poznajemy klawiaturę”. W skrócie: krzyżyk podwyższa nutę o pół tonu, a bemol ją obniża.
W uproszczonych nutach z serii “Proste nuty” znak bemola i krzyżyka pojawia się dla ułatwienia przy (w) każdej nucie, i obowiązuje tylko dla tej jednej nuty. W tradycyjnych nutach obowiązuje on dla wszystkich nut na tej linii, aż do końca taktu (do pionowej kreski, przechodzącej przez całą pięciolinię), lub aż dotąd, gdy pojawi się kasownik.
Więcej informacji o zapisywaniu czarnych klawiszy w nutach znajdziesz w naszej książce Jak grać z nut 🙂
Czas trwania nut
Aby muzyka nam się podobała, powinna być regularna i uporządkowana w czasie. Dlatego tak ważne jest, by dobrze odczytać, jak długo trwa każda nuta. Dwie melodie o tej samej wysokości dźwięków, ale różnym rytmie nie są tymi samymi melodiami!
Co ważne – dopóki nie poznasz tempa utworu, nie jesteś w stanie konkretnie określić, ile sekund będzie trwać każda z nut. Możemy jednak poznać zależności między nimi (np. cała nuta trwa dwa razy dłużej niż półnuta).
Wartości rytmiczne
Najdłuższą wartością jest cała nuta. Kolejna to półnuta, ćwierćnuta i ósemka. Cała nuta trwa tyle co dwie półnuty, półnuta jest równa dwóm ćwierćnutom i tak dalej.
Istnieją także mniejsze wartości nut – szesnastki, trzydziestodwójki itd.
Czasem możesz spotkać się także z nutami, które będą u góry połączone tak zwaną belką (czyli prostą kreską). Możesz je grać identycznie jak gdyby nie były połączone.
Połączenie belką stosuje się tylko po to, by nuty były bardziej przejrzyste (gdy jest koło siebie 2 lub więcej nut o tej samej wartości, np. dwie ósemki – wtedy mogą być połączone belką).
Całe nuty, półnuty i ćwierćnuty nie łączymy belkami. Belki mogą znajdować się między ósemkami, szesnastkami itd.
Ósemki łączymy jedną belką.
Szesnastki łączymy dwoma belkami
Trzydziestodwójki łączymy trzeba belkami itd.
Pauzy
Cisza to też muzyka! Ją także zapisujemy w nutach. Symbolem ciszy w muzyce jest pauza.
Każdy czas trwania nut (np. półnuta, ćwierćnuta itd.) ma odpowiadającą sobie pauzę i podobnie się nazywa – mamy więc pauzę całonutową, półnutową itd.
Dodatkowe oznaczenia
Kropka
Kropka która stoi przy nucie przedłuża jej czas trwania o połowę.
Na przykład półnuta z kropką, trwa tyle co trzy ćwierćnuty. Standardowo, bez kropki półnuta trwałaby tyle co dwie ćwierćnuty.
Łuk
Łuk “łączy” nuty. Gdy w nutach zobaczysz dwie nuty połączone łukiem, musisz je potraktować jak jedną nutę. Będzie ona trwać tak długo, jak suma wartości dwóch nut. Na przykład gdy zobaczysz dwie ćwierćnuty połączone łukiem, to musisz je grać tak długo, jak półnutę.
Takty
Żeby muzyka była przyjemna i regularna, każdy utwór dzielimy na mniejsze części, zwane taktami. Takty wyznaczają kreski taktowe. Podwójna kreska taktowa oznacza koniec utworu.
W danym utworze każdy takt trwa dokładnie tyle samo (mieści dokładnie taką samą długość nut i pauz). Ile nut mieści dany takt odczytasz z metrum zamieszczonego na początku nut.
Metrum
Jak już wspominaliśmy przy okazji taktów, dźwięki potrzebują określonej regularności. To dzięki niej muzyka ma założony puls, a my odbieramy ją jako regularną i przyjemną. W muzyce ta regularność to metrum.
Aby zagrać melodię musisz znać jej metrum. Innymi słowy musisz znać jej rytm (Metrum porządkuje rytm). Rytmu używasz podczas klaskania, tańca czy stukania nogą do jakiejś piosenki.
W nutach metrum zapisujemy podobnie jak zapisuje się ułamek.
Dzięki metrum wiemy jakie wartości rytmiczne znajdują się w każdym takcie, oraz ile ich jest.
Dolna cyfra:
Najpierw zobacz na dolną cyfrę. Określa ona wartość rytmiczną. W tym wypadku (4) oznacza, że utwór będzie oparty na ćwierćnutach (bo cała nuta podzielona na 4 to ćwierćnuta.
Dolną cyfrą może być również np. 2 – wtedy utwór będzie oparty na półnutach (bo cała nuta podzielona na 2 to półnuta) lub 8 – wtedy utwór będzie oparty na ósemkach (bo cała nuta podzielona na 8 to ósemka).
Górna cyfra:
Górna cyfra pokazuje, ile takich nut (w naszym przypadku ćwierćnut) będzie w każdym takcie.
Najpopularniejszym metrum jest 4/4 – to na nim opiera się większość popularnych piosenek. Oznacza to, że w jednym takcie mamy cztery (ponieważ górna cyfra to cztery) ćwierćnuty (ponieważ dolna cyfra to 4). Dla ułatwienia możemy wystukiwać lub liczyć każdą z nich.
Przykłady metrum z opisem jak je zagrać znajdziesz w naszej książce: Jak grać z nut
Tempo
Masz już wiedzę, jak przeczytać z nut większość popularnych melodii. Teraz poznasz określenia, jakimi opisujemy tempo – czyli jak szybko masz grać dany utwór.
Tempo ma wpływ na ogólny nastrój utworu. To między innymi dzięki niemu inaczej brzmi kołysanka, a inaczej piosenka do zabawy.
W jaki sposób konkretnie określić tempo? Zwykle wystarczają określenia słowne. W nutach możesz spotkać się najczęściej z określeniami z języka włoskiego. Oczywiście zdarzają się także po polsku. W serii “Proste nuty” wszystkie określenia zostały przetłumaczone na język polski.
CZĘŚĆ 3: GRAMY LEWĄ RĘKĄ
Już wiesz, jak odczytywać nuty na prawą rękę. Teraz zobaczysz, jak zapisujemy nuty na lewą rękę. Dzięki temu, że umiesz już podstawy nut – zrozumienie gry lewą ręką będzie naprawdę proste.
W nutach na keyboard (w tym także w całej serii “Proste nuty”) posługujemy się nutami, które zawierają:
- pojedynczą pięciolinię – do gry prawą ręką
- Akordy nad pięciolinią – do gry lewą ręką
Takie nuty to tak zwane “Lead sheet”.
Czym jest akord?
Akord to współbrzmienie co najmniej trzech różnych dźwięków. Są dwie podstawowe i najczęściej używane grupy akordów.
Obydwa rodzaje akordów nazywamy literą dźwięku od którego się zaczynają, różnią się jednak zapisem.
- Akordy wesołe, czyli durowe. (zapisujemy wielką literą dźwięku od którego się zaczyna.)
Np. akord C
- Akordy smutne, czyli molowe. (zapisujemy mała literą dźwięku od którego się zaczyna i dodajemy “m”)
Np. akord cm
Są także inne akordy, jednak najczęściej ich podstawą jest akord molowy lub durowy. Więcej o nich dowiesz się później.
Akord naciskaj równo z nutą nad którą jest zapisany. Trzymaj go wciśniętego tak długo, aż nad pięciolinią nie pojawi się kolejny akord. Trzymając wciśnięty akord lewą ręką – kontynuuj granie kolejnych dźwięków z pięciolinii prawą ręką.
Jak tworzyć akordy durowe i molowe?
Możesz nauczyć się wszystkich akordów na pamięć, jednak jest znacznie łatwiejsza opcja – zaraz zobaczysz, jak w bardzo łatwy sposób tworzyć zarówno akordy durowe jak i molowe. Wbrew pozorom, jest to bardzo proste.
Akordy durowe (wesołe)
Znajdźmy nasz pierwszy akord – np. akord G. Zaczynamy od znalezienia dźwięku „G”, następnie by znaleźć drugi dźwięk akordu odliczamy 4 klawisze (łącznie z czarnymi) – to pozwoli nam znaleźć drugi dźwięk tego akordu, czyli dźwięk „H”. Żeby znaleźć trzeci dźwięk akordu musimy odliczyć następne 3 klawisze – dzięki temu znajdziemy kolejny dźwięk akordu, czyli klawisz „D”.
Te trzy dźwięki: „G”, „H” oraz „D” – tworzą akord G.
Tym samym sposobem utworzysz każdy akord durowy!
- Szukamy pierwszego dźwięku (jest w nazwie akordu)
- Odliczamy 4 klawisze, zapamiętujemy klawisz,
- Odliczamy kolejne 3 klawisze – zapamiętujemy klawisz.
Akordy molowe (smutne)
Akordy molowe (smutne) tworzymy bardzo podobnie do durowych – z tą niewielką różnicą że najpierw odliczamy 3 klawisze, a dopiero później 4.
Stwórzmy akord fm. Zaczynamy od znalezienia dźwięku „F”, następnie by znaleźć drugi dźwięk akordu, odliczamy 3 klawisze, czyli drugim dźwiękiem będzie klawisz „G#”. Teraz odliczamy 4 klawisze i znajdujemy klawisz „C”.
Dokładnie w ten sam sposób znajdziesz akordy molowe od każdego innego dźwięku.
- Szukamy pierwszego dźwięku (jest w nazwie akordu)
- Odliczamy 3 klawisze, zapamiętujemy klawisz,
- Odliczamy kolejne 4 klawisze – zapamiętujemy klawisz.
Zauważ, że akord durowy i molowy różni jedynie środkowy klawisz.
WSKAZÓWKA: Jeśli kiedykolwiek zapomnisz który sposób odliczania prowadzi do którego rodzaju akordów, stwórz dowolny akord i zagraj go – gdy zabrzmi smutno – to znaczy, że jest to akord molowy, jeśli wesoło – durowy.
Inne rodzaje akordów
Akordy septymowe
Ważnymi akordami są także akordy septymowe. Można je spotkać w nutach dość często. Ich brzmienie wprowadza napięcie.
Akordy septymowe mogą być “oparte” na akordach durowych lub molowych. Aby je zapisać dodajemy do nazwy akordu numer 7. Tak więc jeśli są oparte na akordach durowych, to zapisujemy je np. G7. Gdy na molowych np. gm7.
Jak stworzyć akord septymowy?
Najpierw odnajdź na klawiaturze odpowiedni akord durowy lub molowy, np. Akord G.
Następnie musisz dodać do niego jeszcze jeden dźwięk. Będzie to dźwięk oddalony o 3 półtony od najwyższego dźwięku akordu. W przypadku akordu G najwyższy dźwięk tego akordu to D. Dlatego odliczamy 3 półtony (klawisze) od D czyli -> D# -> E -> F. Dźwięk F będzie tym, który musimy dodać by utworzyć akord septymowy.
Na takiej samej zasadzie stworzysz akord septymowy oparty na akordzie molowym. Utwórzmy np. Akord gm7. Szukamy akordu g.
Odliczamy 3 półtony od najwyższego dźwięku akordu czyli dźwięku D. Odliczamy 3 półtony -> D# -> E -> F. Dźwięk F będzie tym, który musimy dodać by utworzyć akord septymowy. (tak samo jak w przypadku akordu durowego).
Akord septymowy oparty na akordzie durowym różni się od akordu septymowego opartego na akordzie molowym jedynie drugim dźwiękiem. Pierwszy, trzeci i czwarty klawisz jest taki sam.
Więcej typów akordów znajdziesz w naszej książce: Jak grać z nut
CZAS NA PRAKTYKĘ!
Przedstawiliśmy Ci podstawowe pojęcia muzyczne. Opisaliśmy je w najłatwiejszy możliwy sposób, zawierając jedynie naprawdę potrzebne i praktyczne informacje. Na początku możesz czuć przytłoczenie liczbą szczegółów, na które należy zwracać uwagę. Jednak nie poddawaj się! Naukę prawidłowego zapisu można porównać do nauki języka obcego. Systematyczne ćwiczenie to klucz! Wszystkie kwestie, na początku niejasne, z biegiem czasu staną się oczywiste.
Zachęcamy do ćwiczeń na naszych specjalnie przygotowanych nutach dla początkujących.
Muzyka to piękna, ale i wymagająca sztuka. Na pewno po drodze spotkasz małe i większe chwile zwątpienia. Dziel utwór na małe fragmenty, graj go powoli, ale realizując założony rytm. Jeżeli jakiś fragment utworu jest szczególnie trudny, przećwicz go kilka, kilkanaście razy, a następnie daj sobie czas na odpoczynek. Prawdopodobnie po kilku godzinach lub następnego dnia będzie o wiele łatwiej.
Daj sobie czas i ciesz się każdym nowo nauczonym fragmentem. Szybko ułożą się w zgrabną piosenkę!
Życzymy Ci samych pięknych chwil z instrumentem! Powodzenia!
